Brexit: eind nog niet in zicht

“Brexit is toch al lang voorbij?” wordt nog wel eens opgemerkt. Vaak op humoristische toon. Het is op 1 januari alweer een jaar geleden dat het Verenigd Koninkrijk officieel uit de Europese Unie stapte. Maar in werkelijkheid gaat het gekrakeel door. Het VK koos er namelijk voor om importregels en grenscontroles stapsgewijs in te voeren.

Dit is het ‘Border Operating Model’. Maar de deadlines verschuiven regelmatig en de voortdurende onenigheid tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie kan nog tot grote ongelukken leiden. Lees: schade voor de handel tussen beide. De Nederlandse land- en tuinbouw heeft een groot belang bij het behoud van de open grenzen met het VK; jaarlijks exporteren we voor ruim 8 miljard euro. Het gaat vooral om groenten en fruit, vlees, bloemen en planten, zuivel, aardappelen, suiker en uitgangsmateriaal.

Nieuwe deadlines
Per 1 januari 2022 is een volledig ingevulde Britse invoeraangifte verplicht met vooraanmelding. Er is geen uitgestelde douaneaangifte meer mogelijk. In 2021 moest de invoerder aan de overkant van Kanaal nog slechts enkele basisgegevens voorleggen aan de Britse douane. De importeur kon de effectieve douaneaangifte onder bepaalde voorwaarden tot zes maanden uitstellen. Dat eindigt dus per 1 januari aanstaande.

Producten van plantaardige of dierlijke oorsprong moeten ook vanaf 1 januari vooraf aangemeld worden via het juiste systeem. De Britse importeur dient zich vooraf te registreren in dat systeem. Voor dierlijke producten gebeurt de aanmelding via IPAFFS. Plantaardige producten moet via PEACH aangemeld maar hierover bestaat nog wel onduidelijkheid. Dit leidt tot veel vragen, maar de Britten hebben er nu eenmaal voor een eigen systeem gekozen en dat leidt helaas tot een hoop bureaucratie.

Verder maakte het VK enkele weken geleden bekend dat de extra douanecontroles voor producten van plantaardige en dierlijke origine vanaf 1 juli op alle goederen van toepassing zouden zijn. Maar intussen zijn er weer wijzigingen. Afhankelijk van het soort product, komen er extra Britse invoercontroles vanaf 1 juli, 1 september of 1 november 2022.

Vanaf 1 juli 2022 stellen de Britten zowel certificering als fysieke en overeenstemmingscontroles verplicht voor voor:

• dierlijke bijproducten;
• planten en plantaardige producten;
• vleesproducten;
• alle resterende levensmiddelen met een hoog risico die niet van dierlijke oorsprong zijn.

Op 1 september 2022 voert het VK certificeringsplicht en fysieke controles in voor alle zuivelproducten.

Vanaf 1 november 2022 geldt dat ook voor alle resterende producten van dierlijke oorsprong, met inbegrip van samengestelde producten en visproducten.

Aardappelpootgoed
Sinds 1 juli kan de EU geen aardappelpootgoed meer exporteren naar Groot-Brittannië. Dit raakt de Nederlandse potertelers. Jaarlijks gaat zo’n 18.000 ton Nederlands aardappelpootgoed naar de overkant; een groot deel voor productie voor fish & chips. De totale EU-export is 30.000 ton. Omgekeerd zitten vooral Schotse pootgoedtelers met een strop, want zij exporteren jaarlijks 30.000 ton naar de EU, waaronder naar Ierland (6.000 ton per jaar), Portugal, Spanje en Frankrijk. Het gaat om specifieke rassen. Het opbouwen van nieuwe ketens kost vele jaren, denk aan de benodigde stammenteelt, en dus is snel omschakelen niet een optie. Voor 2022 is het pootgoed al geteeld en klaar voor de afzet.

De Europese Commissie en de Britse regering hebben elkaar nog niet gevonden als het gaat om pootgoed. De Commissie vindt dat uitgangsmateriaal (en levend vee) sowieso als hoog-risico behandeld moet worden. Alleen met Zwitserland is er een overeenkomst onder de noemer van ‘dynamic allignment’. Met andere woorden: Zwitserland is een zogenaamd ‘derde land’, maar volgt de EU wetgeving. Er is geen reden waarom dat met het VK niet zou kunnen, maar de politieke Britse situatie helpt niet. De EU en het VK liggen in de clinch over de bevoorrading van supermarkten in Noord-Ierland, om maar niet te spreken over visrechten en immigratie. In de aardappelwereld is er geen discussie: zowel de Britse als Europese organisaties willen graag dat de grenzen open zijn voor de wederzijdse handel. Dat was de afgelopen 40 jaar zo en de standaarden zijn niet veranderd. Als je kijkt naar de ruimte die de EU aan het VK biedt over Noord-Ierland, dan vraag je je af waarom dat voor bepaalde producten zoals pootaardappelen niet tijdelijk ook zou kunnen. Maar de Europese Commissie houdt vast aan de lijn dat er voor pootaardappelen geen uitzondering gemaakt worden kan. Afgelopen week was dat in een overleg in Brussel niet anders. De discussie gaat voort: op 7 december heeft de Commissie een overleg met de EU-lidstaten en op 9 december houdt de landbouwcommissie van het Europees Parlement een openbare hearing over de impact van Brexit op landbouwmarkten.

De Britse regering biedt EU-lidstaten wel de mogelijkheid een ontheffing aan te vragen om export naar Groot-Brittannië mogelijk te maken. Op verzoek van LTO en de NAO laat LNV de optie onderzoeken door de NAK en NVWA. Hierover is op 15 oktober een overleg geweest met LNV, NAK en NVWA. Een dergelijke derogatie moet via de Europese Commissie lopen en zal tijd vragen. Veel tijd is er niet: Britse telers krijgen normaal gesproken in januari / februari hun pootgoed geleverd.

Biologische producten
De kans is groot dat veel Britse biologische producenten vanaf 1 januari 2022 geen toegang meer hebben tot de Europese Unie. Zij importeren biologisch gecertificeerde producten uit andere werelddelen die nu nog afgezet kunnen worden op de Europese markt. Deze regeling vervalt eind dit jaar.

Brexit en handelsverdragen zorgen voor verschuivingen
De Britse landbouworganisatie NFU meldt dat de Britse export van land- en tuinbouwproducten naar de EU sinds de Brexit plaatsvond fors is gedaald. De Britse regering claimt dat dit kan worden gecompenseerd met ‘Global Britain’. Daarom heeft het VK met een aantal landen handelsverdragen afgesloten, zoals Australië en Nieuw Zeeland. De Britse land- en tuinbouw is hierover erg bezorgd, want beide landen krijgen de komende 5-10 jaar geleidelijk meer toegang tot de Britse markt. Dit wordt straks mogelijk ook een probleem voor Nederlandse exporteurs van o.a. zuivel en fruit. Bovendien gaat het VK onderhandelen met o.a. Canada, Mexico en India, met de groep landen rond de Stille Oceaan (CPTPP) en in de Golfregio.

De Landbouwcommissie van het Europees Parlement houdt op 9 december van 09.00-10.30 uur een hearing over Brexit en de impact op landbouwmarkten.

Brexit Adjustment Reserve (BAR)
Nederland krijgt 889 miljoen euro van de Europese Unie om de schade als gevolg van Brexit te beperken. Een deel van het geld komt in een pot voor het bedrijfsleven, met inbegrip van de land- en tuinbouw.  Het is de bedoeling dat de regeling in het eerste kwartaal van 2022 open gaat. Bedrijven kunnen kosten gemaakt tussen 1 januari 2020 en 31 december 2023 opvoeren:

• kosten van opleidingen en training, inhuur van extra krachten, ICT-systemen, bedrijfsplannen, verstoring logistieke processen (zoals voorraadkosten, transportcapaciteit, voorzieningen op terminals) gedurende de eerste drie maanden vanaf 1 juli/1 september/1 november 2022.
• Kosten voor het zoeken naar nieuwe markten: dit kan gaan om handelsmissies, beurzen, marktstudies in relatie met het verlies aan afzet in Groot Brittannië.

Structurele kosten, zoals invoerheffingen over producten die worden doorgevoerd uit landen waarmee het VK geen handelsakkoord heeft, vallen er niet onder.

Er komen ook regelingen voor de visserij en de publieke sector (zoals keuringsinstanties die overheidstaken uitvoeren).

Andere EU-lidstaten zullen ook een regeling open gaan stellen.

Afhankelijk van de belangstelling voor de regeling komt er in 2024 een tweede openstelling. De EU houdt van de beschikbare 5 miljard euro voor de regeling eerst nog een miljard euro in reserve. Dit wordt over de lidstaten verdeeld op basis van het succes van de eerste openstelling.

 

Klaas Johan Osinga, kjosinga@lto.nl