EU en de keuze voor vrijhandel 2.0

De Europese Commissie wil het Europese handelsbeleid niet langer doelwit laten zijn van anti-globalisten en politieke populisten. Dit is de gedachte achter de voorgestelde herziening van het handelsbeleid, die op 18 februari 2021 werd gepresenteerd door de Europese Commissie.

Het motto is: ‘open, duurzaam en assertief’.  Dat op basis van ‘open strategische autonomie’. Wat dat precies is, weet nog niemand en dat is misschien ook wel de bedoeling. Een land als Frankrijk neigt naar voedselnationalisme en dus sterke autonomie. In Nederland lijken sommige politieke partijen ook die kant op te willen. Ondertussen is de Nederlandse land- en tuinbouw heel afhankelijk van buitenlandse markten. Of je kan zeggen: Nederlandse boeren en tuinders zijn kennelijk erg concurrerend. Dat legt de Nederlandse economie geen windeieren. De bruto exportwaarde bedroeg in 2020 ruim 100 miljard euro, inclusief machines, kassen en melkinstallaties. Het gaat dan vooral om (verwerkte) groenten en fruit, vlees, sierteelt, zuivel, aardappelen, suiker en zaden/pootgoed. Op een webinar van CELCAA, de Europese organisatie van handelsorganisaties in agro, benadrukte Eurocommissaris Valdis Dombrovskis van handel op 10 maart 2021 dat de meeste economische groei plaatsvindt buiten Europa, en dan vooral in Azië en Afrika.

Maar de Europese Commissie wil een andere weg inslaan. Europa moet zich beter wapenen tegen oneerlijke concurrentie en protectionisme. Zo moet de kritiek op handelsakkoorden worden beantwoord. Er komt daarom meer aandacht voor naleving van bestaande handelsakkoorden. Daarom is er sinds 2020 een ‘Chief Enforcement Officer’ benoemd, Denis Redonnet. Die moet het gezicht worden van de nieuwe strategie, waar de ‘groene transitie’ een onderdeel van wordt.

Samenwerking met de VS
Toen Trump gekozen werd tot president betekende dat meteen het einde van de onderhandelingen over een handelsverdrag met de VS (TTIP). Met de regering Biden komt er weer dooi in de relaties. Een aantal strafheffingen over en weer is voor de duur van vier maanden teruggedraaid. Maar voorlopig blijft ‘America first’  nog het motto.

Samenwerking met het Verenigd Koninkrijk (VK)
Het VK mag dan ons buurland zijn, sinds 2020 is het een ‘derde land’. Met andere woorden, het maakt niet langer deel uit van de Europese interne markt. Dat komt vooral door politieke keuzes die in Londen gemaakt zijn (Brexit). Dat is voor de Nederlandse land- en tuinbouw heel vervelend, want in 2020 exporteerden we bruto nog voor ruim 8 miljard euro aan land- en tuinbouwproducten naar het VK. Het ging vooral om groenten en fruit (vers en verwerkt), vlees en sierteelt. Maar ook om zuivel, eieren, suiker, aardappelen en zaden/pootgoed.

De spanning tussen de EU en het VK wordt bedorven door de situatie in Noord-Ierland. Bovendien koos de Britse regering voor ‘dynamic allignment’, met andere woorden: de regering Johnson laat zien dat ze zelf baas is. Geen “Brussel” meer dat alles bepaalt (al zaten de Britten daar zelf altijd bij aan tafel, maar dat was kennelijk niet bekend).

In Nederland roept dat vragen op over de export van land- en tuinbouwproducten. Denk aan aardappelpootgoed en ander plantgoed. Zijn we bereid te accepteren dat het VK gemiddeld gesproken de EU-wetgeving volgt, maar zo nu en dan afwijkt? Dat betekent een afweging maken tussen de roep om een ‘gelijk speelveld’ en onze feitelijke exportbelangen. Hier geeft de nieuwe EU-strategie nog geen antwoord op, en dat is ook omdat dit een voornamelijk Nederlands belang is. Een onderwerp dat pijnlijk afwezig was in de verkiezingsdebatten.

Duurzaamheid
Het klimaatverdrag van Parijs (2015) wordt een voorwaarde voor handelsverdragen. Brussel wil ook een koolstofgrensheffing mogelijk maken, waardoor de CO2-uitstoot van import belast zou worden. Of dit kan volgens de regels van de Wereldhandelsorganisatie WTO, is onwaarschijnlijk. De Amerikaanse klimaatgezant John Kerry heeft Europa gewaarschuwd tegen een koolstofimportheffing.  Kerry en Timmermans kennen elkaar heel goed, dus zo’n signaal geeft heel duidelijk aan dat de VS een koolstofheffing niet zal steunen.

Hervorming van de WTO
De Wereldhandelsorganisatie ligt al jaren aan het infuus. Onderhandelingen over een nieuw handelsverdrag leiden tot niets en het mechanisme om handelsconflicten te beslechten is tandeloos geworden omdat de VS weigert nieuwe rechters te benoemen. De EU hoopt samen met de VS de WTO te hervormen en ook in te zetten voor duurzaamheid. Maar de organisatie telt 164 lidstaten en besluit bij unanimiteit. Het is zeer onwaarschijnlijk dat er snel schot in komt. De nieuwe directeur-generaal Ngozi Okonjo-Iweala heeft een vrijwel onmogelijke opdracht.

China
Eind 2020 sloot de EU een investeringsakkoord met China. Dat land belooft zich te gaan houden aan de regels van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) van de Verenigde Naties, wat dwangarbeid uitsluit (zoals door Oeigoeren). Er is veel scepsis over die belofte. Toch hoopt de Europese Commissie richting China ‘assertiever’ te gaan opereren. Het gaat dan ook om oneerlijke internationale concurrentie door Chinese staatsbedrijven.

Afrika
De Europese Commissie wil de relatie met Afrika verbeteren. Dit strekt verder dan politieke samenwerking, maar ook uit bevorderen van gelijke standaarden en een grote rol voor de private sector. Bijna alle Afrikaanse landen hebben afspraken gemaakt voor een gezamenlijke markt naar het model van de Europese Unie. Deze Afrikaanse markt moet zich vanaf 2021 geleidelijk moet gaan ontwikkelen. Er is daar nog enig werk te doen.

LTO-inzet
LTO leverde in 2020 inbreng op de openbare raadpleging door de Europese Commissie over het handelsbeleid. Hiervoor werd onder andere in september een themabijeenkomst gehouden met bestuurders en sprekers namens de Europese Commissie en CELCAA.

Nederlandse boeren en tuinders kunnen niet zonder internationale handel (bruto export ruim 100 miljard euro in 2020, zie voor een verdeling naar sectoren de onderstaande grafiek, bron Wageningen Economic Research en CBS).

Een flink deel van onze boterham wordt dus in het buitenland belegd, binnen en buiten de Europese Unie. Een multilateraal model voor internationale handel is het beste. Maar de Wereldhandelsorganisatie WTO is voorlopig nog verlamd. De EU zal het moeten hebben van handelsverdragen. Voor het inkomen van Nederlandse boeren en tuinders blijft toegang tot internationale markten belangrijk, en daarom is het belangrijk dat de Europese Commissie rekening houdt met hun belangen. Maar bij handelsakkoorden is er altijd sprake van offensieve en defensieve belangen, zowel binnen de land- en tuinbouw als tussen agrarische sectoren. We verlangen dus van de Europese Commissie dat er altijd gezocht wordt naar een balans, waarbij de meest kwetsbare belangen goed worden beschermd met zogenaamde ‘safeguards’. LTO wil concurrentie op basis van een gelijk speelveld, zoals voor gewasbescherming, antibiotica en dierenwelzijn, en heeft daarom wel zorg over de Europese Green Deal voorstellen. Gaan handelspartners die volgen? De Europese Commissie hoopt hogere standaarden óók te exporteren, maar daarover bestaat onzekerheid, zoals al blijkt uit recente uitspraken van de Amerikaanse regering over een mogelijke koolstofgrensheffing.