Data en digitalisering

Data en digitalisering versterken de positie van agrarische ondernemers in de verduurzaming van land- en tuinbouw. 

In de afgelopen jaren is digitalisering een onlosmakelijk onderdeel geworden van de bedrijfsvoering van boeren en tuinders. De digitalisering is zichtbaar in allerlei vormen: van digitale aangifte bij RVO of Belastingdienst, het uitwisselen van data met de boekhouder, het vullen van de kringloopwijzer of andere instrumenten die gebruikt worden in de bedrijfsvoering. En ook het uitwisselen van data over het onderhoud van machines met de dealer of fabrikant.

De data, die op het erf gegenereerd worden, spelen in die digitalisering een sleutelrol. Maar van wie zijn de data, heb ik wel toestemming gegeven dat data worden uitgewisseld en moet ik nu betalen voor het gebruik van mijn data? Zo maar enkele vragen die regelmatig gesteld worden door boeren en tuinders in onze sectoren. Uit diverse reacties vanuit de LTO-sectoren blijkt dat er behoefte is aan een duidelijke visie en standpunten over het omgaan met data. Niet in de eerste plaats omdat een datagedreven toekomst de toekomst is, maar ook omdat digitalisering en data kansen bieden om voor versterking van de positie van boeren en tuinders in de verduurzaming van de land- en tuinbouw.

Zoals verwoord in de LTO Toekomstvisie 2030 zijn marktpartijen volop bezig met het ontwikkelen van algoritmes waarin belangrijke kennis wordt ontwikkeld en toegepast op het gebied van agrarische productie, toepassing van robots en kansen voor verwaarding. Voor veel agrarische ondernemers tuinders is dit nog ver weg van de dagelijkse praktijk, maar hebben er vaak ongemerkt al mee te maken.

LTO vindt daarom bewustwording, training en scholing op het gebied van data (welke data heb ik, wat kan ik ermee), digitalisering (hoe pas ik digitale technieken en mogelijkheden effectief toe) en robotisering (toepassing van robots die het werk verlichten in bijvoorbeeld het plukken van fruit, het wieden van onkruid of het melken van de koe) cruciaal om de kansen van digitalisering en data voor bijvoorbeeld verduurzaming of doelsturing te kunnen verzilveren. Ook werkt het Ministerie van LVVN aan een Actieprogramma Digitalisering en wordt er op Europees niveau intensief gekeken naar passende regelgeving.

Alle ontwikkelingen samen maken een LTO-visie op data en digitalisering noodzakelijk. Deze notitie geeft richting aan de behoeften en activiteiten met betrekking tot huidig en toekomstig databeleid in de land- en tuinbouw, waarbij de boer of tuinder centraal staat als eigenaar van de door hen gegenereerde data.

Centrale boodschap
Overal om ons heen zien we hoe digitalisering en data het ondernemerschap verandert, maar tegelijkertijd zien we ook de uitdagingen die dit met zich meebrengt. Om sterker te staan in de datagedreven toekomst is een duidelijk fundament nodig. Een fundament waar we op kunnen bouwen, zodat boeren en tuinders niet alleen de controle over de eigen data behouden, maar ook nieuwe kansen kunnen creëren. Vanuit dit fundament kunnen gerichte projecten en initiatieven worden ontwikkeld waarin de belangen van agrarische ondernemers zijn geborgd. Daarnaast is het noodzakelijk om agrarische ondernemers in alle sectoren te ondersteunen om de noodzakelijke stappen te zetten om de kansen van het gebruik van data te verzilveren.

In het licht van de hiervoor geschetste ontwikkelingen vindt LTO dat:
1. Agrarische ondernemers eigenaar zijn én blijven van in de eigen onderneming gegenereerde data. Bestaande of nieuwe regelgeving moet dit borgen.

2. Zonder actieve toestemming van de agrarische ondernemer data niet onttrokken kunnen of mogen worden aan de agrarische onderneming en/of kunnen worden uitgewisseld via platforms of andere modaliteiten. Gebruikers van de data moeten hier expliciet toestemming voor vragen.

3. De uitwisseling van data tussen agrarische ondernemers en gebruikers van data moet verlopen via een onafhankelijke platform dat de boer en tuinder zelf de baas laten zijn over de data en wie ze mag gebruiken. Joindata is daarvan een goed voorbeeld.

4. Agrarische ondernemers moeten kunnen profiteren van verwaarding van de eigen data. Agrarische data zijn waardevol als deze omgezet kunnen worden in informatie en kennis die commercieel te vermarkten zijn.

Opkomende ontwikkelingen
* Internationale wet- en regelgeving
In Nederland zijn de laatste jaren belangrijke stappen gezet op het gebied van data-regelgeving, waaronder de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) en de Omgevingswet, die strikte eisen stellen aan hoe organisaties data moeten verzamelen, opslaan en verwerken. Daarnaast zorgt de invoering van de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) voor nieuwe verplichtingen rondom duurzaamheidsrapportages.

De CSRD, die vanaf boekjaar 2024 van kracht is voor grote bedrijven en in latere jaren ook kleinere ondernemingen zal beïnvloeden, vereist dat bedrijven uitgebreide rapportages leveren over duurzaamheidscriteria. Dit omvat milieu-impact, sociale verantwoordelijkheid en governance-standaarden. Hoewel agrarische ondernemers niet onder de verplichtingen van de CSRD vallen, betekent de invoering van CSRD wel dat ketenpartijen steeds meer en steeds vaker om data zullen gaan vragen ten behoeve van hun rapportageverplichtingen. Binnen de agrarische sector hebben deze rapportage-verplichtingen grote implicaties voor de verzameling, beheer en rapportage van data.

De Data Act is een Europese wetgeving die de manier waarop data worden gedeeld, gebruikt en beheerd binnen de Europese Unie sterk verandert. Het primaire doel van de Data Act is om het gebruik en het delen van data te stimuleren, met name in sectoren waar data-innovatie en samenwerking cruciaal zijn, zoals de landbouw. De wetgeving, dat onderdeel is van de bredere Europese datastrategie, bevat richtlijnen om bedrijven en een eerlijke toegang tot data te garanderen, met behoud van privacy en eigenaarschap voor de primaire datahouders. De Data Act biedt kansen voor transparantie en innovatie, maar vraagt ook om een strategische benadering van data in de landbouwsector.

Initiatieven van collega-organisaties
Het belang van data-eigendom en -beheer door agrarische ondernemers in de land- en tuinbouw zelf wordt wereldwijd erkend. Collega-organisaties in Duitsland en het Verenigd Koninkrijk hebben kort samengevat de volgende visie:

-Deutscher Bauernverband eV (DBV) – Duitsland
De DBV heeft uiting gegeven aan het belang van data-autonomie voor boeren. In de publicatie “Datenhoheit: Wem gehören die Daten?” staan duidelijke richtlijnen over het data-eigendom en het gebruik van data. De DBV pleit tevens voor het versterken van de positie van boeren bij het beheer en de controle over hun data.

-National Farmers’ Union (NFU) – Verenigd Koninkrijk
De NFU heeft Farm Data Principles opgesteld die gericht zijn op het beschermen van de dataprivacy van boeren en het opbouwen van vertrouwen in het gebruik van landbouwdata. Zo wordt onder andere beschreven hoe certificering kan bijdragen aan een veilig en transparant datalandschap.

Beide internationale voorbeelden van collega-organisaties benadrukken het belang van samenwerking en het delen van kennis om eindeloze uitdagingen op het gebied van data-eigendom en -beheer aan te pakken. Ze bieden ook inspiratie voor hoe agrarische ondernemers kunnen worden gecompenseerd voor hun gegevens.

Uitgangspunten voor een veilig datalandschap
Boeren en tuinders genereren dagelijks grote hoeveelheden data, zoals bijvoorbeeld gewasgegevens, bodemvochtmetingen, diergezondheid en weersinformatie. Veel van deze data gaan, vaak ook ongemerkt, naar externe partijen die deze data benutten voor het ontwikkelen van allerlei toepassingen die van nut kunnen zijn voor de bedrijfsvoering. Dit is in het belang van agrarische ondernemers, maar de voorwaarden waaronder dit gebeurt vragen om specifieke aandacht.

Om het gebruik van data nu en in de toekomst in goede banen te leiden, is een veilig en betrouwbaar datalandschap nodig. LTO Nederland hanteert in haar inzet op het realiseren van een betrouwbaar en goed functionerend datalandschap de volgende uitgangspunten:

1. Eigenaarschap van data: de agrarisch ondernemer deelt informatie, gegenereerd uit brondata, met gebruikers voor specifieke doeleinden op basis van vooraf afgesproken voorwaarden (smart contracts).

2. Gedragscode voor datadeling: er worden afspraken gemaakt tussen agrariërs en databedrijven/platforms/ketenpartijen over het gebruik en delen van data. Heldere gedragscodes (code of conduct) zijn noodzakelijk om ervoor te zorgen dat beide partijen verantwoordelijk omgaan met de gedeelde data.

3. Veilige data-opslag: brondata wordt in een veilige omgeving opgeslagen. Leveranciers erkennen dat de data eigendom van agrarische ondernemers blijven en veilig opgeslagen moeten worden volgens wettelijk vastgestelde normen.

4. Bewustwording, training en scholing: het datalandschap verandert voortdurend en het benutten van data in allerlei toepassingen vragen om extra scholing. Agrarische ondernemers worden actief geholpen bij het maken van de juiste keuzes over delen en toepassen van data en digitalisering.

Inzet LTO
Om een veilig en goed werkend datalandschap voor de agrarische ondernemers te realiseren zet LTO in op:
1. Borging eigendomsrecht data, verbetering privacy en stimulering innovatie
Bestaande en nieuwe regelgeving moeten ervoor zorgen dat de eigendomsrechten van data, gegenereerd in de eigen onderneming, geborgd zijn. Ook zal LTO lobbyen voor regelgeving om positie van agrarische ondernemers te waarborgen. Dit omvat ook de regelgeving rondom dataportabiliteit en de beveiliging van data. De inzet zal daarbij gericht zijn op zowel de Nederlandse overheid als de Europese Commissie.

2. Stimulering benutting en uitrol platform JoinData in meerdere land- en tuinbouwsectoren
LTO heeft, samen met andere partijen, fors geïnvesteerd in JoinData. Het platform JoinData maakt het mogelijk om machtigingen af te geven en in te trekken aan gebruikers van data. Het gebruik van JoinData zal de komende jaren in meerdere sectoren worden uitgerold als standaard, zoals onlangs in vakgroep geitenhouderij.

3. Ontwikkeling gedragscode voor gebruik data
LTO zet zich in voor de ontwikkeling van juridisch geborgde gedragscodex voor leveranciers en afnemers van data waarin de belangen van agrarische ondernemers veilig zijn gesteld. Doel van deze gedragscodes is dat gebruikers van data van agrarische ondernemers actief moeten afspreken of en hoe data worden gebruikt. LTO zet pro-actief in dat gedragscodes standaard onderdeel worden van de zogenoemde datagovernance.

4. Intensivering nationale en internationale datalobby
LTO zet in op een krachtig data-lobby, zowel nationaal als internationaal, om de belangen van de Nederlandse landbouwsector te borgen. Nieuwe en zich ontwikkelende datawetgeving, zoals de Data Act en CSRD, hebben op termijn grote impact op agrarische ondernemers. Een krachtige lobby is essentieel om ervoor te zorgen dat de stem van Nederlandse boeren en tuinders wordt gehoord in beleidsvorming, zowel in Nederland als in Brussel. De focus ligt daarbij op regelgeving die beter aansluit bij de agrarische sectoren. In Nederland wordt nadrukkelijk de samenwerking gezocht met collega-organisaties zoals VNO-NCW en in Brussel zal de samenwerking in Copa-Cocega worden benut.

5. Beter verdienvermogen door verwaarding data
LTO onderzoekt samen met sectorpartijen de ontwikkeling van duurzame verdienmodellen rondom datagebruik. Door agrarische ondernemers meer mogelijkheden te bieden om waarde te halen uit hun eigen data, wordt data een strategisch middel voor bedrijfsontwikkeling, innovatie en doelsturing.

6. Aanjagen ontwikkeling uniforme standaarden en protocollen
LTO zet zich in en ondersteunt het creëren van samenwerking tussen sectorpartijen, databedrijven en platforms om standaarden en protocollen te ontwikkelen die agrarische ondernemers helpen om veilig en efficiënt hun data te beheren en te dele volgens uniforme standaarden.

7. Vergroten datavaardigheid agrarische ondernemers
LTO zet in op het vergroten van de datavaardigheid van agrarische ondernemers via bijvoorbeeld scholing en training. Met Groenpact, dat gericht is op het onderwijsveld, wordt het gebruik en de toepassing van data in de dagelijkse bedrijfsvoering in de leerlijnen in het agrarische onderwijs opgenomen. Daarnaast kan gedacht worden aan het ontwikkelen van speciale trainingsprogramma’s die bijvoorbeeld via de LTO Academie kunnen worden aangeboden.

8. Aanjagen versnellingsagenda datascience
LTO zet de komende jaren in op het aanjagen van een gerichte versnellingsagenda voor agrarische gerichte onderzoeken die bijdragen aan snellere digitalisering en beter databeheer- en verwaarding. Deze versnellingsagenda haakt aan diverse te ontwikkelen onderzoeksprojecten via onder meer de Strategische Kennis en Innovatieagenda (KIA) van de Topsectoren en die een wezenlijke bijdrage leveren aan het versterken, toepassen en verdiepen van digitale technieken en technologieën.

9. Uitwerken sectoraal beeld datalandschap
De toepassing van data en digitalisering laat naar verwachting een verschillend beeld zien in diverse sectoren. Het is daarom noodzakelijk om een actueel sectoraal beeld te krijgen van het datalandschap. LTO zet, samen met de vakgroepen en de aangesloten organisaties, in op het ontwikkelen van een sectoraal beeld van het datalandschap. Dit sectorale beeld, opgehaald middels bijvoorbeeld een vragenlijst, geeft vakgroepen en sectororganisaties inzicht in behoeften, knelpunten en aanbevelingen voor verbetering dat vervolgens uitmond in een plan van aanpak.