Boris beweegt, maar nog te weinig

Twee weken vóór een belangrijke Europese top kwam Boris Johnson dan eindelijk met een uitgewerkt voorstel om de Brexit er door te krijgen. Maar het belangrijkste obstakel, de Ierse landgrens, wordt hiermee niet opgelost. Noord-Ierland zou voor landbouwproducten en goederen binnen de Europese markt blijven, maar wel de Europe douane-unie verlaten. Zo ontstaat er nog steeds een grens tussen Noord-Ierland en de Ierse republiek. Onacceptabel voor de Ieren en dus voor Brussel.

Samenvatting voor ondernemers
Onderhandelingen lopen, de toon is gematigder geworden, maar er is nog geen oplossing. De kans dat er op 17-18 oktober in de Europese Raad een deal ligt, blijft klein. Boris Johnson zou op 19 oktober wettelijk verplicht zijn om te vragen om uitstel van de Brexit. Hij heeft steeds gezegd dat niet te gaan doen, dus dat zou betekenen: Johnson treedt af en forceert zo verkiezingen, die hij verwacht te winnen. Kortom: het politieke spel wordt de komende weken gespeeld en de kans op uitstel wordt groter.

Komt het op 18 oktober toch tot een deal, dan ontbreekt waarschijnlijk de tijd voor besluitvorming door het Britse Lagerhuis, al wordt er voorzichtig gesproken over een stemming op zaterdag 19 oktober. Het Europees Parlement moet ook instemmen. Er komt in dat geval een ‘technisch uitstel’. Maar dat maakt voor ondernemers niet uit, omdat in het geval van een akkoord er een overgangsperiode komt, waarin de handel voorlopig ongehinderd door kan gaan. In ieder geval tot eind 2020. Dat is ook onze inzet.

Douane-unie en de interne markt
Voor een goed begrip van de huidige discussie: lidmaatschap van de interne markt van de EU betekent dat je je houdt aan de Europese productiestandaarden, zoals voor plant- en diergezondheid. Lidmaatschap van de douane-unie van de EU betekent dat je een gemeenschappelijke buitengrens hebt, waar importtarieven gelden. De ‘backstop’ (vangnet) waar zoveel over te doen is, houdt in dat het Verenigd Koninkrijk (VK) in beide blijft totdat er iets nieuws mogelijk is. Dit om te voorkomen dat er een landgrens komt in Ierland en daarmee het Noord-Ierse vredesproces op de tocht komt te staan. In een eerder stadium was het voorstel dat alleen Noord-Ierland in de douane-unie en de interne markt zou blijven, maar dat was een no-go voor de Noord-Ierse DUP, die de Britse regering in het zadel hield.

Het nieuwste voorstel van de Britse regering is dat douane checks niet direct aan de Ierse landgrens gaan plaatsvinden, maar dat er op enige afstand van die grens ‘customs clearance facilities’ komen. Exporteurs moeten hun producten elektronisch aanmelden. Kleine bedrijven zouden geheel worden vrijgesteld van dit systeem.

Nieuw is ook dat het Noord-Ierse deelparlement, Stormont, zou moeten besluiten over dit systeem vóór het einde van de overgangsperiode, eind 2020 in de huidige situatie. Daarna zou Stormont iedere vier jaar stemmen. De Noord-Ierse DUP houdt zo grip op de zaak.

Zorgen in Dublin en Brussel
Het Britse voorstel gaat in de goede richting, maar nog te weinig. Je krijgt nog steeds een Ierse landgrens en dat is slecht voor het Ierse vredesproces. Dat wil niemand. Bovendien ontstaat een luilekkerland voor smokkelaars. Tarieven aan de grens betekenen immers prijsverschillen. Voor bedrijven in Noord-Ierland is het helemaal problematisch: ze worden zo geconfronteerd met twee grenzen: met de Ierse republiek (tarieven) en met Groot-Brittannië (standaarden).

Ten tweede heeft Noord-Ierland al jarenlang geen functionerende regering. Dit geeft de EU geen enkele zekerheid op een goede afloop. Stormont is het toneel van een sektarische strijd tussen DUP en Sinn Féin en daar ontstaat nooit een eenheid. Vandaar die ‘backstop’ in het huidige Terugtrekkingsakkoord.  Als dit een harde eis blijft van de Britten, dan komt er geen Brexit-deal met de EU. Pas als de backstop is zeker gesteld, kunnen de onderhandelingen over de toekomstige handelsrelatie beginnen.

De eerste reactie uit de EU zijn sceptisch. De Ierse regering wil geen douanechecks aan de grens met Noord-Ierland. Guy Verhofstadt, onderhandelaar namens het Europees Parlement, heeft in een eerste reactie het laatste voorstel al afgewezen. Donald Tusk heeft laten weten dat hij verder wil praten maar dat er meer moet gebeuren. De reacties laten wel ruimte voor verdere onderhandelingen, als Boris Johnson die echt wil. Niemand wil namelijk de schuld krijgen als de Brexit in de soep loopt. De ruimte om te onderhandelingen wordt de komende dagen verkend.

Sleutel ligt nog steeds in Londen
De Europese Unie heeft nu een schriftelijk, uitgewerkt voorstel liggen. Dat is een stap vooruit. Maar de EU gaat pas serieus onderhandelen als er uitzicht is op een meerderheid in het Britse parlement vóór het plan van Johnson. De kansen hierop zijn toegenomen, omdat een aantal leden van de oppositie vóór zouden stemmen. Maar de marges zijn krap. Volgens schattingen komt Johnson nu nog elf stemmen te kort; hij moet dus nog een aantal dissidenten van zijn eigen partij of van Labour overhalen.

Toch nog even: wat in het geval van een harde Brexit?
Een harde ‘no-deal’ Brexit zou niet mogelijk moeten zijn, omdat de Britse regering verplicht is in het geval er op 19 oktober geen akkoord is met de EU, om uitstel van de Brexit moet vragen. De Europese Unie zal uitstel niet weigeren, want niemand, ook Macron niet, wil verantwoordelijk zijn voor chaos.

Maar in het geval alles in de soep loopt en er op 31 oktober toch een harde Brexit komt, zijn er een flink aantal vragen en zorgen. Een bloemlezing:

• Op 14 december treedt de EU-controleverordening in werking. Gaat het VK deze regels volgen in geval van een ‘no-deal’? Dit is onduidelijk.
• Het VK heeft in de nieuwe situatie geen toegang meer tot TRACES, het computersysteem waarmee controle-instanties als NVWA digitaal documenten uitwisselen met bedrijven die dieren en dierlijke producten verhandelen binnen de EU. Vooralsnog gaat het VK werken met een eigen systeem, namelijk IPAFFS. In hoeverre deze systemen op elkaar gaan aansluiten is onduidelijk.
• De Britse regering geeft aan dat, “zoals het nu lijkt”, er de eerste 6-9 maanden na een harde Brexit geen controles zullen zijn op plantgezondheid. Er is hiervan geen schriftelijke bevestiging. Hoe dan ook, controles kunnen aan de EU-kant van de grens nog steeds gaan plaatsvinden.
• In maart publiceerde de Britse regering een lijst van importtarieven die gaan gelden in geval van een harde Brexit. Toen bleef 87% van de producten hiervan gevrijwaard. Uit een recente presentatie van overheidsvertegenwoordigers bleek dat de Britse regering op 31 oktober een nieuwe lijst wil presenteren. Voor de handel erg relevant: gaan er tarieven gelden en hoeveel? Bijvoorbeeld het WTO-tarief op bloemen is 10%.
• Biologische producten zouden tot 1 januari 2021 niet worden gecontroleerd op hun certificaat. Daarna zou het VK een eigen systeem hebben. Het EU-logo kan dan niet meer op producten geproduceerd in het VK. Omgekeerd zijn de Britse controle-organisaties nog niet erkend door de EU.
• Er lopen gesprekken over toegang tot de VK van zaden en pootgoed uit de EU. Voor Schotland is aardappelpootgoed een gevoelig onderwerp.
• Producten met een Europees geografisch erkende herkomst zouden drie jaar hebben om zich te laten registreren in het VK
• Voor producten die nu met een EU-label op de VK-markt afgezet worden, komt er een overgangsperiode van 21 maanden om de etikettering aan te passen. “Made in the EU” kan in de nieuwe situatie in ieder geval niet meer.
• Voor houten pallets is het ISPM15-certificaat nodig.

Zijn de havens op dit moment voldoende voorbereid op een onverhoopte harde Brexit? In Nederland geldt het Portbase-systeem, waar je de douaneformulieren meldt vóór je naar de terminal gaat. Er zijn ruim 900 extra douaniers aangenomen.

Grote vraag is of men bij de Kanaaltunnel goed is voorbereid. De laatste geluiden zijn dat er vooruitgang is geboekt. Als de vervoerder een zogenaamd MRN-nummer heeft, wordt hij gemeld bij de Franse en Britse douane en kan hij door. De Kanaaltunnel registreert alleen. Als je geen MRN-nummer hebt, belandt je op een overloopparkeerplaats.

De praktijk zal moeten uitwijzen of dit goed voorbereid is. In alle gevallen is de hoop gevestigd op een akkoord tussen VK en EU, of een lang uitstel. Duidelijkheid is beter voor iedereen.

Klaas Johan Osinga, kjosinga@lto.nl